Tego, w jaki sposób nas wychowano, nikt nie jest w stanie podrobić. Przez różnorodność, jaką mają w sobie nasi rodzice, dziadkowie i przodkowie, te połączone zależności między cechami sprawiają, że jesteśmy takimi, a nie innymi ludźmi. Każdy człowiek na ziemi posiada indywidualną i niepowtarzalną historię dzieciństwa, która jest podstawą, na jakiej buduje się w późniejszej fazie dorosłość. Możemy zastanawiać się, zadając pytania ,, czemu jestem taki/-a, a nie inny/-a?” czy ,,dlaczego zachowuje się w taki sposób wobec ludzi, przecież to dziwne”, natomiast odpowiedzi na nie możemy dopatrywać się głównie w tym, jak nas wychowano, a więc w podejściu rodziców, co będzie tematem tego bloga.
Strategie wychowywania- co warto stosować?
Kombinacja genów i wpływów środowiska kreuje z nas indywidualne i nietypowe jednostki. Ma to związek z przyjętymi przez naszych rodziców wzorami zachowania, co niezaprzeczalnie zostawiło w nas samych ślad i odbija się na nasze późniejsze losy czy decyzje. Co jest niezwykle istotne to to, jakie strategie wychowania zostały przez mamę i tatę powzięte. Takie strategie stosowane od narodzin to fizyczne wyrażanie akceptacji, a więc nic innego jak przytulanie, bawienie się z dzieckiem czy całowanie oraz werbalne odniesienie do dziecka poprzez chwalenie i komplementowanie. Wymienione zachowania pozwalają stworzyć bezpieczne przywiązanie między dzieckiem i rodzicem, co przyniesie pozytywne korzyści. Natomiast nie u wszystkich mogło to tak wyglądać. Niektórzy rodzice poprzez odrzucenie w formie wrogości fizycznej, ustnej, agresji, a nawet obojętności lub po prostu nieobecność przy dziecku, świadomie bądź nieświadomie zaniedbują z nim relacje, co jak możemy się domyślać nie dodaje żadnych dobrodziejstw…
Style czy modele wychowania?
W psychologii stosowany przez rodziców sposób wychowywania nazywamy m. in. stylami i modelami wychowywania. Same słowa styl i model różnią się od siebie, natomiast w tym przypadku ich znaczenia pokrywa się wzajemnie, co w finalnym rozrachunku oddaje podobne nastawienie przyjęte przez rodzica. Przejdźmy więc do krótkiego przedstawienia poszczególnych stylów i modeli.
Styl niedbały/ Model zaniedbujący
Naszą charakterystykę rozpoczniemy od nie najlepiej ocenionego w skutkach sposobu wychowywania dzieci. Częstym powodem stosowania takiego stylu jest ,,niedostępność psychologiczna’’ matki. Jej brak może być spowodowany depresją lub też angażowaniem się w rozwiązywanie innych problemów życiowych, przez co nie udało się stworzyć głębszej więzi emocjonalnej z dzieckiem. Takie dziecko może w przyszłości napotykać się na trudności, ponieważ nie będzie mogło poradzić sobie z nawiązywaniem więzi z rówieśnikami oraz innymi dorosłymi. Będzie również przejawiało aspołeczne zachowania, większą impulsywność, nieumiejętność tworzenia więzi z kolegami w szkole, czy brak motywacji do rozwoju nowych umiejętności.
Styl autorytarny/ Model lepienia z gliny
Owy sposób wychowania można by ująć w dwóch słowach-nadmierna dyscyplina. Dzieciom dorastającym w tego typu rodzinach stawiane są wysokie wymagania, a przy tym utrzymywana zostaje stała kontrola nad działaniami dziecka, przez co nie ma ono przestrzeni i pola do eksploracji, z czym wiąże się swobodne i niekarane popełnianie błędów. Takiemu dziecku nakłada się najczęściej pewną idealną według rodzica formę, do której dziecko musi się dostosować przy jednoczesnym braku oferowania pomocy, zrozumienia i ciepła. Dziecko pozostaje samo ze swoim bagażem przepełnionym żądaniami. Może to przybrać postać słów ,,w przyszłości zostaniesz prawnikiem/ lekarzem, dlatego musisz się dużo uczyć’’ skąd nazwa model lepienia z gliny, co jest trafnym określeniem i wystarczająco obrazuje zjawisko. Konsekwencje takiej presji wywieranej na dziecko mają swoje skutki w kłopotach szkolnych, obniżonej samoocenie, trudnościach w relacjach z rówieśnikami itp. Badanie przeprowadzone przez Steinberga i Dornbuscha na 6 tys. nastolatków potwierdziło negatywne wpływy autorytarnego stylu wychowania na samoocenę takiego dziecka i sposoby radzenia sobie w codzienności.
Styl permisywny/ Model pozostawienia zupełnej swobody
Kolejny opis stylu/ modelu jest zupełnym przeciwieństwem opisanego wyżej, jednak cechą wspólna obu są niekorzystne skutki przez nie tworzone. W trakcie badania naukowego wspomnianego powyżej, autorzy zauważyli także, że dzieci ze stylem pobłażliwym gorzej radzą sobie z zadaniami szkolnymi, zachowują się niedojrzale w kontaktach z rówieśnikami, są skłonne do częstszych wybuchów agresji (a szczególnie, gdy rodzice z pobłażaniem pozwalali na takie przejawy niesubordynacji). Dziecko jest nauczone, że wszystko mu wolno, a nieograniczona swoboda daje możliwość do przejawiania niezdyscyplinowanego zachowania. Takiemu sposobowi wychowywania brakuje kontroli i uwagi sprawowanej nad dzieckiem, co wiąże się z nieodpowiednią komunikacją, a także niedoborem zadań mających na celu rozwój dojrzałości.
Styl autorytatywny/ Model wzajemności i współdziałania odpowiedzią na wszelkie potrzeby?
Następnie przyjrzymy się stylowi niosącemu najbardziej pozytywny wpływ, chociaż warto zaznaczyć, że często zostaje on mylony ze stylem autorytarnym przez podobieństwo w nazewnictwie. Postawa rodziców, którzy przejawiają styl autorytatywny, wyznacza dziecku czytelne i wyraźne granice postępowania, jednak w niczym nie przypomina to rygorystycznego traktowania ani relacji koleżeńskiej. Rodzic jest zawsze gotowy pomóc dziecku w potrzebie i nie zostawia je samemu sobie. Jest dla niego autorytetem stanowiącym bezpieczną bazę. Potrafi umiejętnie kontrolować dzieckiem, dając mu jednak indywidualną przestrzeń, dzięki temu relacja ta wpływa korzystnie na wykształcenie się wysokiej samooceny, niezależności, przejawiania zachowań altruistycznych i reaktywnego odpowiadania na prośby rodziców. Nic więc dziwnego, że takie dzieci cechuje pewność siebie, a więc są też zmotywowane do osiągania dobrych wyników.
Model konfliktowy- mieszanka wybuchowa?
Nie zawsze jest łatwo rozróżnić konkretny model czy styl zachowywanie się rodziców. Czasem opiekunowie przejawiają rozbieżne postawy, przez co trudno jest zakwalifikować ich do z charakteryzowanych powyżej sposobów wychowywania. Dlatego więc wyróżniono też model konfliktowy, który jest połączeniem modelu lepienia z gliny i pozostawienia zupełnej swobody. Przykładowo rodzic przejawiający ten model zachowania, daje nieletniemu większe przyzwolenie w zabawie, ale cofa je w kontekście szkoły czy kontaktu z rodzicami. Nie jest więc stabilny w swoich wymaganiach wobec dziecka, przez co może powstać dezorientacja w relacji.
Dwoje rodziców, dwie strategie
Pewnie zastanawiacie się, co jeśli mama i tata stosują odmienne style/modele zachowania i zamiast ustalić jednakową strategię, nie działają synchronicznie, co skutkuje wprowadzeniem dziecka w stan frustracji i niepewności. Oczywiście najlepiej byłoby zapewnić dziecku stałość w wychowywaniu, jednak taką, która przyniesie mu najwięcej dobrodziejstw (a więc styl autorytatywny). Wiemy jednak, że życie zazwyczaj nie jest takie kolorowe, dlatego rodzice mając na celu dobro dziecka powinni wspólnie uzgodnić pewne strategie działania, co nie wyklucza doradztwa ze specjalistą w tej dziedzinie, by zbudować najlepsze możliwe środowisko do rozwoju.
Wychowywanie dziecka to ogromna odpowiedzialność, która chcąc nie chcąc przekłada się na całokształt naszego dorosłego życia. Współcześnie możemy zauważyć niepokojąco dużo rodzin wychowujących potomstwo w opisywanym ,,pobłażliwym’’ stylu, co nie napawa optymizmem. Najlepszym lekarstwem na takie inne zjawiska jest rozpowszechnianie i dzielenie się wiedzą na temat prawdopodobnych konsekwencji i najodpowiedniejszego, autorytatywnego stylu, który dzięki wniesieniu zaufania i współdziałania w relację dziecko- rodzic może zdziałać cuda.
Bibliografia:
Plopa M., (2011),,Psychologia rodziny: teoria i badania’’
Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka, Poznań: Wydawnictwo Zyska i S-ka.