Nieufność, kłótnia, płacz, żal, dystans, podział, separacja… To jedne z licznych słów kojarzących się z rozwodem. To trudny temat nie tylko ze względu na powód, jaki odpowiedział za przerwaniem małżeństwa, ale również ciągnące się w związku z tym skutki. Sytuacja w rodzinie po rozwodzie może być różna- w mniej destrukcyjnej wersji partnerzy rozstają się w zgodzie i utrzymują od czasu do czasu kontakt, natomiast w skrajnym przypadku konflikt zaognił relacje, przez co byli partnerzy unikają kontaktu ze sobą. Wiadomą sprawą jest to, że ta druga opcja działa wyniszczająco, nie tylko na samych partnerów, ale również całe najbliższe otoczenie- rodzinę z obu stron małżonków, wspólnych przyjaciół itp. Więc możemy się tylko domyślać, że skoro dorośli mają problem z poradzeniem sobie znajdując się w tym położeniu, to co dopiero dzieci, na których rozwód odbija się najboleśniej.
Co czują dzieci w sytuacji rozwodu?
Osoby dorosłe chcąc pomóc dzieciom rozwodzących się rodziców, nierzadko nie potrafią zrozumieć ich zachowania. Zresztą nic dziwnego- każdy z nas przeżył odmienne doświadczenia, przez co trudno jest przewidzieć i utożsamić się ze stanem psychicznym dziecka. Dobra wiadomość jest taka, że powstają coraz to nowe badania naukowe, które niosą próbę odpowiedzi na to pytanie. Jednym z nich jest długofalowe badanie przeprowadzone przez prekursorkę badań nad rozwodami -Judith S. Wallerstein. Następujące wnioski z niego płynące to:
- Dzieci obwiniają się za rozwód rodziców. Mają one tendencję do przerzucania winy na siebie, w szczególności, gdy słyszały, jak rodzice sprzeczali się ze sobą m.in. o jego wychowanie.
- Dzieci dostępują poczucia odrzucenia. Występuje szczególnie w sytuacjach, gdy jeden z rodziców opuszcza rodzinę, przez co pojawia się obawa, że już nigdy nie wróci i kontakt z dzieckiem będzie osłabiony.
- Niezrozumienie przez dziecko powodu rozwodu. Ten stan zostaje pogłębiony, jeśli rodzice nieodpowiednio lub w żaden sposób nie zaplanują wdrożenia podopiecznego w nową sytuację. Właściwe podejście do całej sprawy będzie mogło zapobiec lub zmniejszyć wpływ rozstania opiekunów na dziecko.
- Dziecko czuje się osamotnione. Gdy decyzja o rozwodzie została podjęta, rodzice często są zajęci własnymi sprawami związanymi z rozwodem, a także ułożeniem życia od początku, dlatego nie skupiają się zbytnio na dziecku, które mimo wszystko potrzebuje uwagi i pomocy.
- Rozpad rodziny wpływa na późniejszy rozwój dziecka. Złamanie modelu i struktury rodziny sprawia, że dorastając może nabierać poczucia zagubienia i niepewności, gdyż w dzieciństwie straciło poczucie bezpieczeństwa.
- Cierpienie dziecka. To oczywiście zależy od wrażliwości i indywidualnej sytuacji rodziny, jednak wciąż wiąże się z zetknięciem się z trudnymi emocjami.
,,Dziecko w roli karty przetargowej’’ największym zagrożeniem?
Kiedy dowiedzieliśmy się już, co może odczuwać dziecko podczas rozstania się rodziców, nadszedł czas, by wspomnieć jeszcze o częstej tendencji rodziców do rywalizacji o niego. Dorośli chcąc pokazać osobom z zewnątrz, że dziecko kocha jednego z rodziców bardziej i że ich starania są motywowane jedynie dobrem dziecka, narażają je na poczucie winy, trudne rozterki i przeżycia. Wyobraźmy sobie, że przykładowo 10-letni Jaś jest dokładnie w takiej sytuacji. Znajdując się między obojgiem opiekunów, którzy utknęli w nieporozumieniu z drugim partnerem, zabiegają o niego kupując zabawki, gry, rozpieszczając itp. Jaś natomiast może zostać ,,mediatorem’’ między rodzicami, który z jednej strony może wejść w głębsza relację ze bardziej potrzebującym pomocy rodzicem postrzeganym jako ten słabszy lub próbować rozwiązać spór między opiekunami. Jeśli wybierze drugą opcję, będzie obciążony problemem lojalności. Usprawiedliwiając jednego z rodziców istnieje prawdopodobieństwo, iż wzbudzi do siebie niechęć drugiego, z czym wiąże się frustracja czy niepokój. Kolejnym negatywnym przejawem sytuacji okołorozwodowej, może być rozładowywanie negatywnych emocji rodzica na dziecko w formie przemocy psychicznej i fizycznej. Dziecko w takim przypadku staje się bezradne, co pogłębia dyskomfort.
Łagodzenie skutków rozwodu
Czy da się wykluczyć wszelkie negatywne wpływy rozwodu? W całości nie do końca, ale istnieją sposoby na zminimalizowanie jego konsekwencji poprzez pewne działania. Rodzice powinni przede wszystkim skupić się na dwóch wyzwaniach, jakie przed nimi stoją. Są to: próba odbudowania swojego życia na nowo oraz ochrona dziecka przed destrukcyjnymi skutkami rozwodu. Natomiast wspomniane wcześniej działania to m.in.:
- Otwartość w rozmowie z dzieckiem przed rozwodem, by wzmocnić jego bezpieczeństwo.
- Nie angażowanie dziecka w konflikty międzyrodzicielskie. Wiąże się to również z nie wyrażaniem negatywnych zdań o byłym partnerze/partnerce, by nie nastawiać dziecko przeciwko niemu/ jej.
- Ustalenie podobnych lub takich samych strategii wychowawczych.
- Nie rozdzielanie rodzeństwa.
- Nie zostawianie dziecka samemu sobie i zapewnienie mu emocjonalnego wsparcia, by nie czuł się osamotnione.
- W przypadku znalezienia nowego partnera powinno się wprowadzać go/ ją do kontaktu z dzieckiem z odpowiednią częstotliwością i szybkością dostosowaną do nieletniego.
- Wykazywanie odpowiedniej postawy rodzicielskiej cechującej się zdolnością kontrolowania własnych emocji.
- Angażowanie dziecka w kreatywne zajęcia o charakterze terapeutycznym np. aktorstwo czy bajkoterapia, co pozwoli mu na utożsamienie się z wybraną postacią w tej trudnej sytuacji.
Ostatnią kwestią i możliwym sposobem na złagodzenie skutków rozstania się rodziców jest wprowadzenie do życia rodzicielskiego planu wychowawczego, który oznacza „porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dziećmi po rozwodzie” (Rodzicielski Plan Wychowawczy…, 2009, s. 1). Tworząc taki plan, rodzice jako priorytet powinni ustalić zapewnienie potrzeb dziecka, a także stałą możliwość utrzymywania kontaktu z opiekunami. Ustalenie pewnych zasad z wyprzedzeniem pozwoli zmniejszyć napięcie tworzącej się w sytuacji rozwodowej i zapewni większą stabilność. Plan ten zawiera w sobie kwestie tj. zaplanowanie miejsca zamieszkania dzieci w konkretnym okresie, który spędzą z danym rodzicem, Tworzenie i odbieranie ze szkoły czy innych zajęć, chodzenie na wywiadówki, spędzanie czasu w wakacje, wydatki.
Sytuacja rozwodu niesie trudności, które zarówno rodzice jak i dziecko będą musieli pokonać, a przynajmniej się z nimi zmierzyć. Rezultat tej walki może być różny, jednak odpowiednie przygotowanie do rozwodu, empatyczne podejście do dziecka, a przede wszystkim zaangażowanie się w jego sytuację przez spojrzenie na nią z jego perspektywy mogą zmniejszyć to, co niekorzystne.
Bibliografia:
Cywińska M. (2021). Dziecko w sytuacji rozwodu rodziców
Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka, Poznań: Wydawnictwo Zyska i S-ka.